Dieta a poprawa płodności u mężczyzn

W dzisiejszym świecie coraz bardziej powszechne staje się zjawisko niepłodności. W Polsce problem ten dotyka już 1,5 mln par, a biorąc pod uwagę zachodzące zmiany demograficzne, zjawisko to będzie się nasilać. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała niepłodność jako chorobę cywilizacyjną. 

Badania ostatnich lat dowodzą, że prawidłowe żywienie może mieć duży wpływ na płodność, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Przyjrzyjmy się dzisiaj jednej grupie. Zaczynamy od mężczyzn.

Cynk 

Stężenie cynku jest wysokie w męskich narządach płciowych, dlatego też jego rola w rozmnażaniu jest ważna. Jest on zaangażowany nie tylko w rozwój anatomiczny i prawidłowym funkcjonowaniu męskich narządów rozrodczych, ale także wzmacnia spermatogenezę poprzez aktywny udział w dojrzewaniu plemników. Oprócz tego bierze udział w utrzymaniu stabilności kompleksu chromatyny ze specyficznym białkiem, co jest istotne dla efektywnego procesu zapłodnienia. Warto podkreślić, że każdy ejakulat zawiera około 5 mg tego pierwiastka, co stanowi prawie połowę zalecanego spożycia [4]. W związku z tym niski poziom cynku we krwi może spowodować obniżenie poziomu testosteronu, zmniejszenie ilości nasienia, a także hipogonadyzm, zaburzenia potencji, zmniejszoną żywotność plemników i bezpłodność. Dobrymi pokarmowymi źródłami cynku są takie produkty jak: pełnoziarniste pieczywo, kasze, ryby, mięso, a także nasiona roślin strączkowych [2]. 

Witamina C 

Jest ona ważna w normalnym funkcjonowaniu męskiego układu rozrodczego. Doniesiono, że ta rozpuszczalna w wodzie witamina jest związana z płodnością, ponieważ jest bardzo skoncentrowana w płynie nabłonkowym i plazmie nasienia. Przyjmowanie witaminy C jest ściśle związane z liczbą plemników, ich stężeniem i ruchliwością. Jego ochronna rola w obrębie najądrza objawia się poprzez jego właściwości redukujące, które zapobiegają utlenianiu plemników, hamując procesy wolnorodnikowe [2]. 

Witamina A 

Rola witaminy A związana jest z jego wpływem na tkanki nabłonkowe układu rozrodczego. Uważa się, że niedobór witaminy A hamuje wzrost i rozwój różnych poziomów spermatocytów, co prowadzi do atrofii jąder, zmniejszenia liczby plemników i wzrostu częstości występowania wad wrodzonych. Ponadto witamina A może również zmieniać funkcje komórek wspomagających w układzie rozrodczym, które odgrywają ważną rolę w spermatogenezie, ponieważ wydzielają wiele ważnych białek i dostarczają składniki odżywcze spermatocytom [6]. 

Witamina E 

Witamina ta może chronić strukturalną integralność różnych tkanek i promować normalne funkcje odpornościowe i reprodukcyjne organizmu. Niedobór witaminy E u szczurów doprowadził do uszkodzenia narządów rozrodczych i atrofii jąder. Zdolność witaminy E do poprawy jakości nasienia odnotowano również w innych modelach zwierzęcych, prawdopodobnie było to związane z regulacją przysadki i nadnerczy [6]. 

Badanie przeprowadzone przez w 2014 roku, dotyczące wpływu mikroelementów na reprodukcję modelu szczurzej niepłodności wywołanej przez adeninę wykazało, że mikroskładniki odżywcze zawierające witaminę A, witaminę C, witaminę E, cynk i selen były w stanie poprawić jakość nasienia, zwiększyć poziom androgenów oraz poprawić niepłodność [6]. 

Witamina D 

Witamina ta ma ogromne znaczenie w rozrodzie człowieka i procesie spermatogenezy u mężczyzn. Osoby leczone na niepłodność wykazują niedobór witaminy D, dlatego zalecana jest dodatkowa suplementacja jak i wprowadzenie do diety produktów obfitujących w tą witaminę [5]. 

Tłuszcze 

Jakość oraz ilość spożywanych tłuszczów może odgrywać istotną rolę w płodności mężczyzn. W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach wykazano, że wprowadzenie diety niskotłuszczowej powiązanej ze zwiększoną aktywnością fizyczną wpływa na ilość i jakość nasienia, a w tym na morfologię plemników. Zaburzenia gospodarki lipidowej mogą powodować obniżenie płodności u mężczyzn, zwłaszcza gdy dieta jest wysokotłuszczowa i wysokocholesterolowa. Dieta powinna opierać się na umiarkowanej zawartości cholesterolu, kwasów tłuszczowych nasyconych oraz kwasów tłuszczowych trans. Zalecane są tłuszcze jedno- i wielonienasycone, kwasy n-3, EPA i DHA. Można również rozważyć suplementację olejem lnianym, który jest bogaty w ALA, z jednoczesnym uzupełnieniem diety w cynk i witaminę B6 [3]. 

L-karnityna i acetylo-L-karnityna 

Ma zdolność do znaczącej poprawy dojrzewania i ruchliwości plemników. Uważane są za jedne z najskuteczniejszych substancji w andrologii, jako przeciwutleniacz w terapii zaburzeń męskiej [3]. 

Koenzym Q10 

Wykazuje bzeposredni związek z liczbą oraz ruchliwością plemników, dlatego suplementacja nim znacząco poprawia objętość nasienia oraz liczebność i jakość [3].

Selen 

W połączeniu z N-acetylo-cysteiną wpływa na poprawę gospodarki hormonalnej poprzez stymulowanie wydzielania testosteronu oraz obniżenie stężenia hormonów, które w nadmiarze oddziałują szkodliwie na płodność u mężczyzn. Połączenie selenu w witaminą E poprawia jakość uszkodzonego nasienia, a w połączeniu z cynkiem wytrzymałość, siłę oraz ruchliwość plemników [3].

Beta karoten 

U zdrowych, nie palących mężczyzn poprawia on jakość nasienia przy umiarkowanym spożyciu [3].

BMI 

Zarówno niedowaga, jak i nadmierna masa ciała wpływają na zmniejszenie płodności u mężczyzn. Otyłość lub nadwaga wpływają na obniżenie płodności poprzez wpływ na mechanizmy: endokrynologiczny, genetyczny, termiczny jak również na zaburzenia erekcji. W badaniu wykazano korelację pomiędzy wysokim wskaźnikiem BMI (powyżej 25 kg/m2 ) a obniżoną jakością nasienia. Wartość BMI jest proporcjonalnie związana ze stężeniem estradiolu oraz odwrotnie proporcjonalnie związana ze stężeniem testosteronu we krwi [3].  Wykres poniżej przedstawia związek BMI z niepłodnością [4].

Zaburzenia metaboliczne 

Duży wpływ na płodność u mężczyzn ma przede wszystkim cukrzyca. Mężczyźni, którzy chorują na cukrzycę typu 1 mają większe tendencje do uszkodzeń w obrębie DNA, co spowodowane jest prawdopodobnie stresem oksydacyjnym. Leczenie powinno obejmować: wyrównanie cukrzycy poprzez wprowadzenie i przestrzeganie odpowiedniej diety i zaleceń żywieniowych, utrzymanie stałego poziomiu glikemii, zapobieganie wystąpieniu powikłań metabolicznych oraz wprowadzenie suplementacji w celu poprawy parametrów nasienia i osiągnięcia równowagi oksydacyjnej [3].

Aktywność fizyczna

Odpowiednia ilość ruchu wpływa na poprawę jakości nasienia oraz poziom testosteronu. Mężczyźni, których aktywność fizyczna była na poziomie 12 godzin w tygodniu mieli zdecydowanie większą liczbę plemników- nawet o 73%. Długie przebywanie w pozycji siedzącej powoduje wzrost temperatury w mosznie, co przyczynia się do zaburzeń spermatogenezy i obniżenia płodności [1].

Ogólne zalecenia dla mężczyzn w celu poprawy parametrów nasienia oraz źródła substancji wpływające na jego jakość:

1. Utrzymanie prawidłowej masy ciała lub redukcja nadmiaru (500 kcal/dzień).

2. Zmniejszenie podaży energii pochodzącej w tłuszczów do 25% energii ogółem oraz zmniejszenie ilości cholesterolu w diecie.

3. Większe spożycie kwasów jedno- i wielonienasyconych oraz n-3 i n-6 (w odpowiedniej proporcji), zalecane są: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, ryby morskie i orzechy włoskie.

4. Ograniczenie w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych (masło, wieprzowina, baranina, smalec, tłuste wędliny, mleko i jego przetwory pełnotłuste).

5. Dzienne spożycie soli do 5g/ dzień, gotowych potraw nie należy dosalać oraz należy unikać gotowych potraw, typu instant, ponieważ zawierają duże ilości soli.

6. Należy ograniczyć spożywanie alkoholu oraz innych używek oraz zwiększyć aktywność fizyczną

7. Ważna jest również odpowiednia podaż płynów, ok. 1,5-2l/d.

8. Należy zwiększyć spożycie produktów zawierających:

•  L-kartnityna (mięso, przetwory mleczne, orzechy)
• Witamina C (owoce cytrusowe, czerwone porzeczki, kiwi, ananasy, melony, truskawki, pomarańcze, cytryny, pomidory, brokuły, kapusta)
• Beta-karoten – marchew, pomidory, dynia, melony, brzoskwinie
• Witamina E – oliwa z oliwek, sałata, orzechy ziemnie, migdały, kukurydza, zarodki pszenne i kukurydzy
• Resweratol – czerwone wino, orzechy ziemne, granat
• Likopen – pomidory i przetwory z pomidorów
• Koenzym Q10 – ryby (makrela, łosoś, sardynki, algi morskie)
• Selen – pestki dyni, ryby morskie, wody mineralne, ziarno: pszenicy, owsa, kukurydzy
• Cynk – ziemniaki, szparagi, jaja, grzyby, ryby, zarodki pszenne
• N-acetylo-cysteina – produkty mleczne, produkty zbożowe
• Witamina B6 – chude mięso, ryby, jaja, produkty zbożowe, warzywa (kapusta, zielony groszek, kalafior, marchewka), owoce (banany) i orzechy włoskie.

Dieta i styl życia mają istotne znaczenie w zaburzeniach płodności występujących u mężczyzn. Oczywiście stres, alkohol czy też różnego rodzaju używki także mogą wpływać na płodność. Ogromny wpływ na procesy reprodukcyjne mają nawyki żywieniowe oraz zachowania związane z aktywnością fizyczną. Przestrzeganie zasad dobrze zbilansowanej diety, dostarczającej wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a jednocześnie unikanie nadmiernego spożycia energii, izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz produktów wysoko przetworzonych ma istotne znaczenie dla zapobiegania zaburzeniom płodności.

Źródło:

1. Bojanowska M. (2018): Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność. Kosmos 67.

2. Cheah Y., Wanxi Yang W.(2011): Functions of essential nutrition for high quality spermatogenesis. Advances in Bioscience and Biotechnology2, p: 182-197. 

3. Jeznach-Steinhagen A., Czerwonogrodzka-Senczyna A. (2013): Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia. 1, 14–19.  

4. Szostak- Węgierek D. (2011): Sposób żywienia a płodność. Medycyna Wieku Rozwojowego.

5. Szymański F. M., Bomba-Opoń D. A., Łęgosz P., Głogowska-Szeląg J., Baran W., Szepietowski J. C., Kos-Kudła B., Filipiak K. J., Kozłowska-Wojciechowska M. (2015) Miejsce witaminy D w codziennej praktyce klinicznej — interdyscyplinarne stanowisko ekspertów, tom 9, nr 6, 423–434. 

6. Yu Z. Z., Chen J., Shou P. Q., Feng L.(2014): Effects of micronutrients on the reproduction of infertility rat model induced by adenine. Int J Clin Exp Med 7(9):2754-2762.